Η κοινωνικότητα του ανθρώπου επιβεβαιώνεται μέσα από την επιθυμία και την ανάγκη να εντάσσεται σε ομάδες και σε σχέση αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης με αυτές, ισορροπώντας όμως τελικά αρμονικά το «Εγώ» με το «Εμείς».  Πυρήνας αυτών των κοινωνικών συναναστροφών, η πρώτη και ίσως καθοριστικότερη μορφή κοινωνικής συνύπαρξης είναι η οικογένεια.

Συνεχώς ο οικογενειακός θεσμός διαφοροποιείται, καθώς εκφράζει κάθε φορά το χαρακτήρα και τις ανάγκες της κοινωνίας. Αυτό επιβάλλει μία διαρκή εγρήγορση και μία αδιάλειπτη προσπάθεια για τη διασφάλισή της από καθετί που μπορεί να την απειλήσει και τελικά να περιορίσει τον πολύπλευρο ρόλο της.

Η οικογένεια μέσα στην ιστορική πορεία των κοινωνικών ομάδων έχει πολλές φορές διαφοροποιηθεί και ως προς τη δομή και ως προς τη γενικότερη φιλοσοφία της. Από τη μητριαρχική έως την πατριαρχική οικογένεια και από την εκτεταμένη έως την πυρηνική, αλλά σε κάθε της μορφή το ισχυρό συναισθηματικό υπόβαθρο ήταν πάντα το κύριο σημείο αναφοράς. Και σήμερα, η οικογένεια αλλάζει, καθώς είναι εμφανής η ανάγκη των ανθρώπων να εξωτερικεύσουν με ειλικρίνεια τις επιθυμίες και τις ανάγκες τους μέσα σε έναν χώρο τόσο σημαντικό για τη δική τους ψυχική ηρεμία αλά και για την ουσιαστική μακροπρόθεσμη οργάνωση των κοινωνιών.

Β) Σημασία

Η ένταξη του ατόμου στο οικογενειακό περιβάλλον, του προσδίδει αρχικά την ασφάλεια που απαιτείται για την ίδια τη διαβίωσή του, καθώς για ένα μακρό χρονικό διάστημα, ο άνθρωπος δεν μπορεί να προστατεύσει το αγαθό της ζωής από μόνος του. Έτσι η οικογένεια δικαιολογημένα θεωρείται ότι παρέχει το αγαθό της ζωής και συμβάλλει στη βιολογική ανάπτυξη του ανθρώπου. Ο οικογενειακός χώρος θα προσφέρει πρώτα απ’ όλα τη στέγη και τη διατροφή και την κάλυψη των βασικών αναγκών.

• Είναι όμως εξίσου σημαντική η προσφορά της σε ηθικό και συναισθηματικό επίπεδο. Μέσα στην οικογενειακή εστία βρίσκονται, σε απόλυτα ανιδιοτελή επίπεδο και με αμοιβαιότητα, συναισθήματα και αρχές σημαντικές για την ψυχική ηρεμία και ισορροπία του καθενός, όπως η αγάπη, η εκτίμηση, ο σεβασμός και η εμπιστοσύνη. Εξαιτίας αυτών, η οικογένεια είναι το πιο σταθερό σημείο αναφοράς στη ζωή του ανθρώπου, αφού, πάντα, σε όποια ηλικία και αν βρίσκεται, είναι ο πλέον ασφαλής χώρος άντλησης δύναμης, ενθάρρυνσης και επιβράβευσης. Αυτά τα ψυχικά εφόδια δίνουν στον άνθρωπο την απαραίτητη αντοχή για να διαχειριστεί τις φιλοδοξίες, τους στόχους, αλλά και τις δυσκολίες της ζωής του.
• Επιπλέον, εξίσου σημαντικός είναι ο ρόλος στο πνευματικό επίπεδο του νέου, ειδικότερα, γιατί η οικογένεια μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο σκέψης και να διαμορφώσει τη βιοθεωρία του ανθρώπου. Η στάση για τη ζωή, που ο καθένας υιοθετεί έχει αναμφίβολα ερείσματα στον οικογενειακό χώρο. Προσδίδει πρότυπα, εμπειρίες και βιώματα, ενώ, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που μπορεί να δρομολογήσει σημαντικές αποφάσεις για την πολιτική, τον πολιτισμικό και γενικότερα τον κοινωνικό προσανατολισμό του ανθρώπου.
• Ο τρόπος συμπεριφοράς μεταξύ των μελών της οικογένειας μπορεί να αναδείξει την εμπιστοσύνη του ανθρώπου στον εαυτό του, να του διαμορφώσει ή όχι ανθρωπιστική συνείδηση, σεβασμό στη διαφορετικότητα και στα δικαιώματα των ανθρώπων, να διαπλάσει οικολογική συνείδηση, να διασφαλίσει εθνικές παραδόσεις και να προστατεύσει ειδικότερα τον νέο από τη μαζοποίηση και την απώλεια της προσωπικής του ταυτότητας. Άλλωστε, κλάδοι της επιστήμης, όπως η ψυχολογία και η κοινωνιολογία, αναγνωρίζουν τον ηθικοπλαστικό ρόλο της οικογένειας και ανατρέχουν σε αυτήν, προκειμένου να ερμηνεύσουν συμπεριφορές του ανθρώπου σε όλη τη διάρκεια της ζωής του.
• Γι’ αυτό θεωρείται μικρογραφία της κοινωνίας, γιατί μέσα σε αυτήν υπάρχουν αρχές και τρόποι οργάνωσης, αξίες και αντιλήψεις που ο καθένας συναντά και σε ευρύτερες κοινωνικές ομάδες. Η οικογένεια διδάσκει την υπομονή και επιμονή, την αναγκαιότητα του διαλόγου, του επιχειρήματος και της πειθούς, αλλά και την ανάγκη της διαλεκτικότητας. Επιβάλλει το σεβασμό σε όλους, ανεξάρτητα από ηλικία, στηρίζεται στο δίκαιο, ενθαρρύνει την ανάληψη πρωτοβουλιών, έμμεσα διαμορφώνει το πλαίσιο των υποχρεώσεων του καθενός. Έτσι, η ίδια η οικογένεια στηρίζει τη δημοκρατία και τον πολιτισμό, προετοιμάζει τους μετέπειτα ενήλικες πολίτες για μια αντίστοιχη κοινωνική συμπεριφορά. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι η οικογένεια επηρεάζεται έντονα από το ιστορικό, πολιτισμικό, θρησκευτικό και ευρύτερα κοινωνικό πλαίσιο της εποχής και της χώρας.

Απειλές:

Ο θεσμός της οικογένειας είναι πολύ ιδιαίτερος, καθώς έχει προσωπική βάση, είναι θέμα προσωπικών επιλογών, είναι όμως ταυτόχρονα και καθρέφτης της κοινωνικής πραγματικότητας ˙ είναι δυναμικό στοιχείο της, άρα συνεχώς εξελισσόμενο, παράλληλα με την κοινωνική ζωή. Άσβεστος πόθος των ανθρώπων είναι η διασφάλιση αυτού του κοινωνικού θεσμού, καθώς όλοι αναγνωρίζουν την αξία της, κυρίως δε, σε κοινωνίες και σε λαούς που χαρακτηρίζονται από έναν συναισθηματικό τρόπο σκέψης, όπως οι Έλληνες.

Όλοι επιθυμούν να προστατεύσουν αυτό το θεσμό και για το ατομικό και για το συλλογικό συμφέρον, αφού ακέραια άτομα θα είναι και ακέραιοι πολίτες. Επομένως, κάθε μεταβολή σε παραδοσιακές μορφές της οικογένειας θα αποδειχθεί στην πορεία των χρόνων, κατά πόσο υπήρξε αναγκαία και επιτυχή ή όχι.

Αυτός ο εντοπισμός των αλλαγών που υφίσταται η οικογένεια απαιτεί μία συνετή, ήρεμη και ανεκτική στάση. Από την άλλη όμως πλευρά, κανείς δεν θα πρέπει να εφησυχάζει ή να αδιαφορεί απέναντι σε εκείνα τα στοιχεία που πραγματικά απειλούν την οικογενειακή συνοχή.

• Η υπερεργασία, η διαρκής αναζήτηση της ευτυχίας μέσα από την υλική αφθονία, οι επιδιώξεις και οι υψηλοί στόχοι των επαγγελματικών και κοινωνικών διακρίσεων κρατούν τους ανθρώπους μακριά από την οικογενειακή εστία με αποτέλεσμα τα μέλη της να αποξενώνονται και τελικά η διάσπασή της να είναι πολύ πιο απειλητική. Συχνά δε, υπάρχει αρνητική διάθεση από αυτήν την εξοντωτική καθημερινότητα, ώστε, τελικά, ο χρόνος μέσα στην οικογένεια να μην αξιοποιείται ποιοτικά.
• Όλα σχεδόν τα μέλη της οικογένειας, τόσο τα μεγαλύτερα όσο και τα μικρότερα, κυρίως από την εφηβεία και μετά, διαχειρίζονται καθημερινά δύσκολες και ψυχοφθόρες καταστάσεις, όπως η οικονομική κρίση, η βία και η εγκληματικότητα, η οικολογική καταστροφή και η επαγγελματική αβεβαιότητα. Επιπλέον, οι σύγχρονοι ρυθμοί ζωής, ειδικά στα μεγάλα αστικά κέντρα είναι ιδιαίτερα εντατικοί και εξοντωτικοί. Όλα αυτά στερούν από τον άνθρωπο τη ψυχική ηρεμία και γαλήνη που απαιτείται για τις ανθρώπινες συναναστροφές.
• Σε αυτό συχνά συμβάλλει και η τεχνολογία, καθώς συνηθίζει τους ανθρώπους σε έναν τρόπο επικοινωνίας αρκετά διαφοροποιημένο από την πηγαία και αυθεντική και πολύ πιο ανθρώπινη έκφραση συναισθημάτων, που είναι αναγκαία για την επικοινωνία και τις σχέσεις των ανθρώπων, κυρίως δε μέσα στην οικογένεια. Έτσι ο σύγχρονος άνθρωπος συχνά συγκαλύπτει τα συναισθήματά του και τις σκέψεις του και σταδιακά απομονώνεται.
• Όταν απουσιάζει η ισορροπία μεταξύ λογικής και συναισθήματος και οι άνθρωποι συμπεριφέρονται παρορμητικά, επικρατεί ο εγωισμός και η ματαιοδοξία, απουσιάζει η θετική διάθεση για διάλογο, για υπομονετική διαχείριση των δυσκολιών και αντίθετα επιβάλλεται και κυριαρχεί ο εγωισμός και η φιλαυτία. Συχνά η οικογένεια εκφράζει εθνικές και κοινωνικές αντιλήψεις, άρα η υιοθέτηση, άκριτα, ξενόφερτων δομών, τις οποίες δεν είναι ακόμα έτοιμη να υιοθετήσει, υπονομεύουν την ιστορική συνέχεια της οικογένειας.

Στοιχεία που επιβεβαιώνουν την κρίση του οικογενειακού θεσμού είναι η αύξηση του αριθμού των διαζυγίων, η δυσκολία των ανθρώπων να αποφασίσουν τη συγκρότηση οικογένειας σαν αποτέλεσμα είτε της επιδίωξης υλικών αγαθών είτε της καχυποψίας του υπάρχει στις ανθρώπινες σχέσεις, οι συμβατικές οικογένειες και, τέλος, σε ακραίες περιπτώσεις περιστατικά βίας, είτε σωματικής είτε ψυχολογικής.