Μία από τις σημαντικότερες ιδεολογικές και πολιτισμικές κατακτήσεις του ανθρώπου υπήρξε η κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του. Μεταξύ αυτών, η αρχή της ισότητας  είναι η θεμελιώδης προϋπόθεση για το σεβασμό απέναντι στον άνθρωπο και την ανάδειξη της αξίας του. Παρ’ όλα αυτά σε κάθε μορφή κοινωνίας, ακόμη και σήμερα, εδραιώνονται αβάσιμα προκαταλήψεις και στερεότυπα που ιεραρχούν τους ανθρώπους σε αποδεκτούς και μη, σε ανώτερους και κατώτερους. Στις περιπτώσεις αυτές, άνθρωποι κι ομάδες χαρακτηρίζονται από τη συμπεριφορά του ρατσισμού.

• Αιτίες Ρατσισμού

1.   Η παιδεία είναι πολλές φορές καταλυτικός παράγοντας για το ρατσισμό. Αρχικά, από την πλευρά του θύματος, το χαμηλό πνευματικό και μορφωτικό επίπεδο υποβοηθά το να γίνουν άτομα κι ομάδες αντικείμενα εκμετάλλευσης. Η έλλειψη παιδείας σημαίνει κι έλλειψη γνώσης για τη διεκδίκηση δικαιωμάτων κι οδηγεί στο συμβιβασμό του θύματος με συνθήκες εξόντωσής του. Από την άλλη πλευρά, εάν αυτή υπάρχει, αλλά είναι μόνο σε επίπεδο γνώσεων ή στερείται ανθρωπιστικής διάστασης, άρα στερείται σεβασμού στα δικαιώματα ή στην αξιοπρέπεια του ανθρώπου μπορεί να «γεννήσει», να «δημιουργήσει» ρατσιστές.

2.Πίσω από το ρατσισμό υπάρχουν πάντα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα. Συνειδητά εκμεταλλεύονται συγκεκριμένα άτομα κι ομάδες για να κερδίσουν. Η εκμετάλλευση των μαύρων από τους λευκούς κι η εξόντωση των Εβραίων ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία.

3.  Προκαταλήψεις και στερεότυπα που αβάσιμα δημιουργήθηκαν ή στηρίχθηκαν σε μεμονωμένα περιστατικά και μεταδίδονται από γενιά σε γενιά.

4.  Τα λανθασμένα πρότυπα κι η στάση ζωής που προβάλλονται συνειδητά ή όχι από την οικογένεια, τον τρόπο λειτουργίας του σχολείου, τα Μέσα Ενημέρωσης και τον κύκλο των συναναστροφών.

5.  Η εγωιστική φύση του ανθρώπου, οι τάσεις προβολής, η επιθυμία για επίδειξη ισχύος, που τελικά οδηγούν, όσους έχουν ήδη διαμορφώσει την κοινωνική τους εικόνα και θέση, στην εκμετάλλευση των υπολοίπων.

6.  Η αδιαφορία κι ο εφησυχασμός απέναντι σε κρούσματα ρατσισμού, για τα οποία υπάρχει η αντίληψη ότι δεν απειλούν την κοινωνική ισορροπία κάποιων χωρών. Όμως, συχνά ο ρατσισμός σαν κοινωνικό φαινόμενο εξαπλώνεται κι εκεί όπου υπήρχε η ισορροπία. Ο υποτονικός ρόλος υπεύθυνων φορέων κι οργανισμών, η έλλειψη παραδειγματικής τιμωρίας, η ανεπάρκεια της νομοθεσίας εδραιώνουν το ρατσισμό.

7.   Οι μεγάλες διαφορές ή οι αγεφύρωτες αντιθέσεις είτε μεταξύ των λαών που γειτνιάζουν, είτε μεταξύ κοινωνικών ομάδων που καλούνται να συμβιώσουν. Στις περιπτώσεις αυτές, ο ρατσισμός είναι μία προσπάθεια επιβολής, κι ανταγωνισμού.

• Συνέπειες Ρατσισμού

1.Ο ρατσισμός είναι ασύμβατος με οποιαδήποτε έννοια εξέλιξης και πολιτισμού. Κι αυτό γιατί υπονομεύει το θεμελιώδες ιδανικό του πολιτισμού που είναι ο ανθρωπισμός. Αντίπαλος του ρατσισμού είναι ο άνθρωπος κι ο πολιτισμός του. Έτσι, μέσα από αυτά τα κινήματα οι κοινωνίες οδηγούνται σταδιακά στην απομόνωση  και στο μαρασμό, τη στασιμότητα. Παραβιάζεται το σύνολο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων πρώτα της ίδιας της ζωής και στη συνέχεια της δημοκρατίας, της παιδεία ή της ανασφάλειας.

2.  Μέσω του ρατσισμού οι κοινωνίες οδηγούνται σε πράξεις βίας, αντιπαλότητας κι ακραίας επιθετικότητας  που μπορεί να προσεγγίσει ακόμη και την έκρηξη ενός πολέμου (εκδίωξη Εβραίων, Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος). Οι μεν θύτες μέσα από τη συμπεριφορά τους εκφράζουν δικά τους συμπλέγματα, «αρρωστημένες» αντιλήψεις για εξουσία, προβολή κι επιβολή. Τα δε θύματα του ρατσισμού εγκλωβίζονται σε συμπλέγματα κατωτερότητας, συμβιβάζονται με την ιδέα της εκμετάλλευσης. Νιώθουν συνεχώς αβεβαιότητα, ανασφάλεια, φόβο, κι ίσως ενοχή.

3.  Δεν αναπτύσσεται συλλογικά, αθροιστικά, η δυναμική της επικοινωνίας, καθώς ένα μέρος  του πληθυσμού της για κάποιο λόγο, κάθε φορά, παραγκωνίζεται. Με δεδομένο δε ότι κάθε άνθρωπος έχει τη δική του αξία, εξαιτίας του ρατσισμού η ανθρωπότητα ζημιώνεται, καθώς δεν αξιοποιεί τη δυναμική - ικανότητα ενός συνόλου ανθρώπων.

4.  Ακόμη κι ο ίδιος ο φορέας ρατσιστικών αντιλήψεων μακροπρόθεσμα υποτιμά κι αμαυρώνει αυτό το οποίο προσπαθεί να επιβάλλει ή αναμφίβολα μπορεί να έχει τη δική του αξία, όπως ο εθνικιστής το έθνος κι ο θρησκόληπτος τη θρησκεία.

5.  Εξυπηρετούνται συμφέροντα οικονομικά / πολιτικά (μεμονωμένων χώρων / φορέων) κι επομένως ο ρατσισμός γίνεται μία παράλογη επίδειξη ισχύος.

6.  Οι ρατσιστικές αντιλήψεις πολύ συχνά, αφαιρώντας το δικαίωμα της διαφορετικότητας, ελαχιστοποιούν την προοπτική της πολυπολιτισμικότητας  των πολλών και διαφορετικών πολιτισμών – της πολύμορφης παγκόσμιας κοινωνίας.

Ποιά η στάση μας απέναντι σ’ αυτόν - Τί πρέπει να γίνει

Α) Παιδεία

1.  Προβολή στον άνθρωπο, στα δικαιώματα και στην αξία του.

2.   Να μην έχει, ειδικά, το εκπαιδευτικό σύστημα έναν αυστηρά εθνικό προσανατολισμό, να μην είναι επίμονα εθνική αγωγή και μόνο.

3.   Να προβάλει τους πολλούς και διαφορετικούς πολιτισμούς, ιστορία, γλώσσα, κλπ., δηλαδή να προβάλει την διαφορετικότητα των ανθρώπων.

Β) Πολίτες

Οι πολίτες να μην εφησυχάζουν, ούτε να αδρανούν απέναντι σε φαινόμενα ρατσισμού. Χρειάζεται αυστηρή αστυνόμευση, παραδειγματική τιμωρία κι ενεργοποίηση όλων των δημοκρατικών φορέων και μηχανισμών.

Γ) ΜΜΕ

Τα μέσα ενημέρωσης να μην προβάλουν το ρατσισμό επιδιώκοντας την εμπορικότητα και τη θεαματικότητα, αλλά έχουν τη δυνατότητα να υποδείξουν υγιή πρότυπα, όπως τους πνευματικούς ανθρώπους.