Ένα από τα σημαντικότερα ιδεώδη στο σύνολο των παιδευτικών διαδικασιών είναι το ιδεώδες του Ωραίου. Η ανθρώπινη ιστορία έχει επιβεβαιώσει ότι ο άνθρωπος ασχολήθηκε με αυτό ή εκφράστηκε μέσα από αυτό πριν από κάθε άλλη μορφή πολιτισμού και παράλληλα με οποιαδήποτε άλλη κοινωνική ή ιστορική δραστηριοποίηση. Ο θεσμός που εκφράζει με ποικίλους τρόπους αυτή την αξία της καλαίσθητης έκφρασης είναι η τέχνη.
- Έννοια της Τέχνης
Με τον όρο «τέχνη» αναφερόμαστε σε ανθρώπινα δημιουργήματα με αισθητική προέκταση τα οποία αφορμώνται από ερεθίσματα του φυσικού ή κοινωνικού χώρου και μέσα από τον άνθρωπο - δημιουργό γίνονται αφορμή εξωτερίκευσης σκέψεων ή συναισθημάτων. Ο άνθρωπος δημιουργός διακρίνεται για έμφυτες ή επίκτητες ικανότητες με τις οποίες αξιοποιεί την πηγή έμπνευσης, στηριζόμενος και στη χρήση συχνά συγκεκριμένων μέσων.Οι κλασσικές μορφές της τέχνης είναι:
- Ζωγραφική, γλυπτική, αρχιτεκτονική
- Μουσική (χορός, τραγούδι)
- Λογοτεχνία (ποίηση, πεζογραφία)
- Υποκριτική (θέατρο, κινηματογράφος = 7η τέχνη)
- Η Σημασία της Τέχνης
1. Η τέχνη έχει αισθητικό χαρακτήρα (αισθητική αξία): Εκφράζει την ανάγκη του ανθρώπου για το ωραίο και ταυτόχρονα συνηθίζει τον άνθρωπο στην αποδοχή του ωραίου. Αυτό είναι γενικότερα αναγκαίο για την ανθρώπινη ζωή, γιατί πολλά από όσα κάνει ο άνθρωπος είναι θέμα αισθητικής (στο χώρο του, στο φυσικό περιβάλλον).
2. Έχει επικοινωνιακό χαρακτήρα: Μέσα από την τέχνη επικοινωνούν ο δημιουργός με το κοινό, αλλά κι οι αποδέκτες της τέχνης γενικότερα. Εκφράζονται μύχιες σκέψεις και συναισθήματα. Ο καλλιτέχνης εξωτερικεύει και μετουσιώνει σε έργο αυτό που πολλοί μπορεί να σκέφτονται ή να νιώθουν, αλλά αδυνατούν να εκφράσουν. Η γλώσσα της τέχνης είναι πάνω από σύνορα, όρια και φραγμούς («Η τέχνη δεν έχει σύνορα»). Μέσα από ένα καλλιτεχνικό έργο μπορούν να επικοινωνήσουν άνθρωποι διαφορετικής πολιτικής, κοινωνικής, οικονομικής προέλευσης κι η επικοινωνία αυτή είναι πολύπλευρη κι ουσιαστική.
3.Έχει χαρακτήρα παιδευτικό και παιδαγωγικό: Διαπλάθει προσωπικότητες. Αντλούμε πρότυπα, μηνύματα, στάσεις ζωής. Διευρύνει το γνωστικό ορίζοντα. Αξιοποιεί την κριτική σκέψη, απαιτεί γνώσεις αλλά και μέσα από την τέχνη υπάρχει μία πολυφωνία μηνυμάτων, ένας πλουραλισμός ιδεών. Γι’ αυτό και στα ολοκληρωμένα εκπαιδευτικά συστήματα, η τέχνη αποτελεί κυρίαρχο στοιχείο τους.
4. Έχει κοινωνικό χαρακτήρα: κοινωνικοποιεί τον άνθρωπο. Τον απομακρύνει από την εσωστρέφεια ή τη μοναχικότητά του γιατί είναι η πλέον ουσιαστική μορφή επικοινωνίας.
5. Έχει αξία ιστορική κι εθνική, γιατί καλλιτεχνικά έργα αποδεικνύουν την καλλιτεχνική πορεία ενός λαού, αποτελούν στοιχεία της παράδοσής του και πολλές φορές διαμορφώνουν την εθνική συνείδηση. Γίνεται παράγοντας εθνικής συνοχής και σύμπνοιας.
6. Έχει χαρακτήρα ψυχαγωγικό, γιατί μπορεί να γίνει ένα μέσο δημιουργικής αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου, συναισθηματικής εκτόνωσης κι αποφόρτισης και τελικά ψυχικής ηρεμίας και γαλήνης. Υπηρετεί κοινωνικά μηνύματα, προβληματίζει, ευαισθητοποιεί κι αφυπνίζει.
- Τα Προβλήματα στην Τέχνη
1. Έλλειψη αισθητικής παιδείας κι αγωγής: Τόσο το εκπαιδευτικό σύστημα, όσο και τα πρότυπα γενικότερα δεν ευνοούν τη διαμόρφωση μίας παιδευτικής διαδικασίας σχετικά με την τέχνη, ικανής να αξιοποιήσει ποιοτικά κριτήρια. Παράλληλα, είτε δεν υπάρχουν γνώσεις γύρω από την τέχνη και την ιστορία της, είτε η κοινωνία αδυνατεί να αξιοποιήσει τις ιδιαίτερες κλίσεις και δεξιότητες νέων ατόμων.
2. Παρατηρείται μία έντονη εμπορευματοποίηση και μαζοποίηση. Απουσιάζει η πρωτοτυπία, η δημιουργικότητα κι η φαντασία. Τα περισσότερα καλλιτεχνικά δημιουργήματα είναι επαναλήψεις, διασκευές κι αντιγραφές του παρελθόντος.
3.Το υποκειμενικό στοιχείο που αναμφίβολα υπάρχει στην έννοια της τέχνης οδηγεί συχνά σε υπερβολές κι ακρότητες κι εμπορικοί λόγοι χαρακτηρίζουν σαν τέχνη δημιουργήματα αμφισβητούμενης αξίας. Έτσι, όμως, οδηγούμαστε σε ιδεολογική σύγχυση.
4. Η τέχνη γίνεται αυτοσκοπός: «τέχνη για την τέχνη». Ο δημιουργός δεν έχει κάτι ουσιαστικό να εκφράσει αλλά προσπαθεί με κάθε τρόπο να υπάρχει στο προσκήνιο για λόγους εμπορικούς ή προσωπικής ματαιοδοξίας.
5. Η τέχνη γίνεται μέσο εκπλήρωσης κοινωνικών επιδείξεων, προβολής, τάσεων εγωισμού κι επίδειξης.
6. Χειραγωγείται ή κατευθύνεται, εξυπηρετεί μεμονωμένα συμφέροντα και σκοπιμότητες και τότε πλέον χαρακτηρίζεται ως «στρατευμένη τέχνη». Αρχικά, ο όρος αυτός ήταν θετικός κι εξέφραζε την τέχνη με κοινωνικά μηνύματα. Τελικά έχει αρνητική διάσταση και δηλώνει τη χειραγωγημένη τέχνη.
7. Η τέχνη αλλοιώνεται συχνά κι από δεδομένα της σύγχρονης κοινωνίας και συμπεριφοράς, όπως παγκοσμιοποίηση, τεχνολογία, ξενομανία, υλιστικός τρόπος ζωής.
Η σχέση του καλλιτέχνη με την εποχή και την κοινωνία ή το δημιούργημα
Ο καλλιτέχνης έχει άμεση σχέση με την κοινωνία (εποχή). Ανήκει σε μία συγκεκριμένη εποχή και κοινωνία. Επομένως, επηρεάζεται από αυτήν, τα μηνύματά της, και διαμορφώνει τα βιώματα, την εμπειρία, την παιδεία μέσα από την εποχή του. Από αυτήν αντλεί τα ερεθίσματα της τέχνης του κι ουσιαστικά η εποχή εκφράζεται μέσα από την τέχνη του.
Όμως κι ο καλλιτέχνης επηρεάζει την εποχή. Ανήκει στους πνευματικούς ανθρώπους της. Υπάρχει σαν πρότυπο και με τη ζωή και το έργο του διαμορφώνει συνειδήσεις. Η ιστορία άλλωστε έχει αποδείξει ότι προηγήθηκε η πνευματική και καλλιτεχνική αφύπνιση οποιασδήποτε πολιτικής και κοινωνικής επανάστασης.
Αναμφίβολη είναι η σχέση του καλλιτέχνη με το δημιούργημά του. Είναι δική του έκφραση και μέσα από αυτό εξωτερικεύει την προσωπικότητά του. Από τη στιγμή που το εκθέτει, γίνεται αποδέκτης της οποιασδήποτε κριτικής.
